Wat hebben deze woorden met elkaar te maken? Het gezamenlijke stam is het eerste wat je opvalt. Hoewel ze de verschillende betekenissen hebben: rood en prachtig.
Waarom zijn de woorden ‘прекрасный’ (prachtig/heel erg mooi) en ‘красивый’ (mooi) met vergelijkbare betekenissen en dezelfde stam toch anders? Wat hebben ze in het algemeen met de rode kleur ‘красный’?
Het antwoord ligt in hun originele oorsprong.
Taalsplitsing en het souvenir
Het blijkt dat tot en met XV ‘красный’ een gezamenlijk woord was in alle Oost Slavische talen voor alles wat schitterend, prachtig en waardevol is. Pas later ontstaat er een splitsing in de betekenissen: de pracht als een kwaliteit werd overgedragen naar de rode kleur die als de schitterendste werd beschouwd en dus het waardevolste was. Dit zie je terug in de taal waarin de rode kleur en de pracht in één woord verbonden zijn: Крáсная плóщадь (Rode plein – wegens de handel van de meest waardevolle goederen), крáсная дéвица (mooi meid), крáсное сóлнышко (rode=hooggewaardeerde zon), крáсный ýгол (hooggewaardeerde hoek=plek). Het woord ‘прекрáсный’ (erg mooi=prachtig) is vanuit dit oogpunt een rudiment en leuke herinnering aan deze taalsplitsing.
De cirkel rond
Net als met archeologische vondsten kan je zelfs uit de meest gebruikelijke woorden bijzonder veel informatie halen. Het bijvoeglijke naamwoord ‘хороший’ is het beste voorbeeld. Want het gaat nog verder terug in de tijd en de oorsprong ligt in de naam van de Oost Slavische heidense god ‘Хóрос/Хорс’, god van het zonnelicht en levenskracht, verpersoonlijking van de verouderde zon, of herfstzon, een symbool van de jaarafronding en cirkel. Zijn bijnaam ‘коло’ heeft veel woorden geleverd met een ‘cirkel’ in de kern: колесó (wiel), колбасá (worst), коловрáт (boemerang).
‘Хороший’ = hoort bij god Horos
Alle woorden met de stam ‘хор’, vertaald in het Nederlands als ‘koor’, hebben één betekenis: het hoort bij de Oost Slavische heidense god Hors van het zonnelicht of is vergelijkbaar met hem. ‘Хорóший’ betekent dus zonnig, positief, prachtig en rechtvaardig als de god Hors, in andere woorden goddelijk. ‘Хороший’ betekent daarom oorspronkelijk én goed én mooi (красивый) tegelijk. Dat zie je terug bijvoorbeeld in een vergelijkbaar werkwoord ‘хорошéть’ – mooier of beter worden.
Volgens de onderzoekers kan het geen toeval zijn dat de kernletters van deze woorden ‘хороший’/’красивый’ (хр/кр) zo dichtbij elkaar staan.
Illustratie: Федор Алексеев, Красная площадь в Москве, 1801.
Foto: Panca Syurkani, Rode Plein in Moskou, 2018.
